Twee stapjes vooruit

Hoogbegaafden met een migratieachtergrond

Door Marije van Beilen

In deze rubriek wordt het lopende onderzoek naar hoogbegaafdheid en de raakvlakken daarvan met GGZ-praktijk onder de aandacht gebracht. Vandaag spreken we Fatima El Hasnaoui, KernTalenten Specialist en Re-integratiedeskundige en RITHA SPECIALIST. Fatima schreef in het kader van haar RITHA-opleiding aan de Radboud Universiteit van Nijmegen een literatuurstudie naar hoogbegaafdheid bij volwassenen met een migratieachtergrond. Onder de vlag van de Radboud is ze begonnen met een vervolgonderzoek.

Migratieachtergrond.

Aan het onderzoek nemen hoogbegaafde volwassenen deel met een migratieachtergrond – mensen die zelf, of via hun ouders of grootouders, ervaring hebben met migratie. Sommigen zijn in Nederland geboren en opgegroeid, anderen kwamen later naar Nederland en moesten hier hun leven opnieuw opbouwen. “Het zijn mensen die verder kijken dan hun neus lang is,” vertelt Fatima. “Ze durven veel los te laten – hun land, hun netwerk of hun vertrouwde omgeving – om elders opnieuw te beginnen.” Deze groep komt vaak niet als ‘herkende hoogbegaafde’ in beeld, maar zoekt als volwassene nog naar haar plek. Uit Nederlands onderzoek (Scaliq 2024) blijkt dat hoogbegaafde kinderen met een migratieachtergrond in het onderwijs vaak niet worden (h)erkend, waardoor hun doorstroomkansen beperkt blijven. Hoe vergaat het deze volwassenen later in hun leven?

Volwassenen

Voor hoogbegaafde volwassenen is persoonlijke ontwikkeling vaak complex. Hun intensiteit, denkdiepte en behoefte aan betekenis zorgen voor groei, maar kunnen ook botsen met maatschappelijke verwachtingen. Wie daarnaast leeft tussen verschillende culturen, ervaart een extra laag van complexiteit: voortdurend balanceren tussen uiteenlopende normen en waarden. “Binnen deze groep hoogbegaafde volwassenen zie je grofweg drie richtingen: mensen die leven vanuit hun eigen waarden, mensen die zich voortdurend aanpassen aan hun omgeving en mensen die (tijdelijk) uitvallen. Deze variatie laat zien hoe verschillend hoogbegaafden hun plek in de samenleving vinden – en “hoe belangrijk het is dat er ruimte blijft voor die diversiteit” legt Fatima uit.

Onderzoek

Het kwalitatieve onderzoek van Fatima richt zich op de factoren die een stimulerende of belemmerende rol spelen in het bereiken van een succesvol leven bij hoogbegaafde mensen met een migratieachtergrond.

Deelnemers nemen deel aan focusgroepen en diepte-interviews, waarin zij hun ervaringen en perspectieven delen. De groep bestaat grotendeels uit mensen met roots in Marokko, Turkije, Suriname en de Nederlandse Antillen, maar staat ook open voor andere deelnemers met vergelijkbare achtergronden of ervaringen.
Deelnemers bepalen zelf wat een ‘succesvol leven’ voor hen betekent. Daardoor ontstaat ruimte voor persoonlijke en culturele invulling, en wordt voorkomen dat uitsluitend vanuit een westerse bril wordt gekeken.

Fatima vertelt: “Het belang van dit onderzoek ligt in het zichtbaar maken van een doelgroep die tot nu toe nauwelijks onderzocht is. Waar hoogbegaafdheid vaak wordt benaderd vanuit een westers, individueel perspectief, brengt dit onderzoek de betekenis van succes in kaart binnen een bredere culturele context. Daarmee biedt het nieuwe inzichten in hoe hoogbegaafde volwassenen met diverse achtergronden hun talenten ontwikkelen, benutten en ervaren in de Nederlandse samenleving. Er worden 4 tot 6 focusgroepen en 9 tot 12 diepte-interviews gehouden. De focusgroepen dienen om gemeenschappelijke thema’s te verkennen; deze vormen de basis voor de latere diepte-interviews, waarin verder wordt ingezoomd op persoonlijke verhalen en onderliggende patronen.”

Hoogbegaafd

Hoe weet je dat je hoogbegaafd bent? In Nederland is het door de talige aard van IQ-tests vaak lastig vast te stellen of iemand met een migratieachtergrond hoogbegaafd is. De bestaande tests sluiten niet altijd goed aan bij mensen die zijn opgegroeid in een meertalige of bi-culturele omgeving.

Daarom worden deelnemers in dit onderzoek niet geselecteerd op basis van een formele IQ-score, maar op basis van zelfherkenning in kenmerken die passen bij hoogbegaafdheid — zoals een sterke leerhonger, intense beleving, onafhankelijke manier van denken of cognitief talent dat zich al op jonge leeftijd liet zien, bijvoorbeeld door het overslaan van een klas of deelname aan een plusklas.

Deze bredere benadering maakt het mogelijk hoogbegaafdheid te herkennen binnen verschillende culturele en persoonlijke contexten.

Psychiatrie

Hoogbegaafdheid is een factor die belangrijk is bij de behandeling van psychische klachten, al was het maar omdat voor een goede behandelrelatie een wederkerig contact nodig is. Ook het voorkomen van misdiagnoses zijn een aandachtspunt. Psychische klachten kunnen een belemmerende factor zijn ook bij hoogbegaafde volwassenen met een migratieachtergrond, en de aansluiting met een behandelaar kan vanwege culturele verschillen op zichzelf al een uitdaging vormen. Uit de literatuur blijkt dat hoogbegaafde volwassenen met een migratieachtergrond regelmatig kenmerken vertonen die psychisch belastend kunnen zijn, zoals emotionele intensiteit, perfectionisme, gevoelens van isolement en aanpassingsdruk.

Fatima vertelt: “In mijn onderzoek wordt niet specifiek gevraagd naar psychische klachten, maar het thema kan wel naar voren komen in de gesprekken. Deelnemers worden uitgenodigd om hun persoonlijke ervaringen, identiteitsontwikkeling en eventuele belemmeringen te delen. Daarbij is er ruimte voor onderwerpen zoals overbelasting, een gevoel van onbegrepen zijn of moeite met aansluiting.”

Doe je mee?

Fatima zal na de huidige studie verder gaan met promotieonderzoek bij de Radboud universiteit van Nijmegen. Zij zoekt daarom hoogbegaafde volwassenen met een migratieachtergrond die mee willen doen aan het onderzoek. Inclusiecriteria zijn: leeftijd tussen de 18 en 65 jaar oud is, een migratieachtergrond (bijvoorbeeld van Marokkaanse, Turkse, Surinaamse of Antilliaanse herkomst), en voldoende Nederlandssprekend.

Heb je interesse of ken je iemand? Je kunt je melden bij Fatima via info@echttalent.nl